'အေၿခခံ အဘိဓမၼာအက်ဥ္း(၂)'

ရုပ္ ၂၈-ပါး
နိပၹႏၷရုပ္ ၁၈-ပါး
၁။မဟာဘုတ္ ၄-ပါး 
၁။ပထဝီ = ခက္မာၿခင္း၊ႏူးညံ့ၿခင္းသေဘာ။
၂။အာေပါ = ဖြဲ႕စည္းၿခင္း၊ယိုစီးၿခင္းသေဘာ။
၃။ေတေဇာ = ပူၿခင္း၊ေအးၿခင္းသေဘာ။
၄။ဝါေယာ = ေထာက္ကန္ၿခင္း၊ တြန္းတင္လွုပ္ရွားၿခင္းသေဘာတို႕ၿဖစ္သည္။

၂။ပသာဒရုပ္ ၅-ပါး
၁။စကၡဳပသာဒ = မ်က္စိအၾကည္ရုပ္။
၂။ေသာတပသာဒ = နားအၾကည္ရုပ္။
၃။ဃာနပသာဒ = ႏွာေခါင္းအၾကည္ရုပ္။
၄။ဇိဝွါပသာဒ = လွ်ာအၾကည္ရုပ္။
၅။ကာယပသာဒ = ကိုယ္အၾကည္ရုပ္တို႕ၿဖစ္သည္။

၃။ေဂါစရရုပ္ ၇-ပါး
၁။ရူပါရံု = အဆင္းအေရာင္အမ်ိဳးမ်ိဳး။
၂။သဒၵါရံု = အသံအမ်ိဳးမ်ိဳး။
၃။ဂႏၶာရံု = အနံ႕အမ်ိဳးမ်ိဳး။
၄။ရသာရံု = အရသာအမ်ိဳးမ်ိဳး။
၅။ေဖာ႒ဗၺာရံု = အေတြ႕အထိ အမ်ိဳးမ်ိဳး။
၆။ေဖာ႒ဗၺာရံု = ပထဝီ၊ ေတေဇာ၊ ဝါေယာ
၇။ေဖာ႒ဗၺာရံု = ၃-ပါးတုိ႕ၿဖစ္သည္။
(မွတ္ခ်က္=ပထဝီ၊ေတေဇာ၊ဝါေယာ ၃-ပါးသည္ မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတြင္ ပါဝင္ၿပီး
ၿဖစ္၍ နပၹႏၷရုပ္ ၁၈-ပါးကို ေရတြက္ရာ၌ ေဂါစရရုပ္ကို ရူပါရံုမွ ရသာရံုထိ ၄-ပါးသာ
ေရတြက္ရသည္။

၄။ဘာဝရုပ္ ၂-ပါး
၁။ဣတိၳဘာဝရုပ္ = အမ သဘာဝကိုၿဖစ္ေစေသာရုပ္။   
၂။ပုမာၻဝရုပ္ = အဖို သဘာဝကို ၿဖစ္ေစေသာရုပ္တို႕ၿဖစ္သည္။

၅။ဟဒယရုပ္ ၁-ပါး
၁။ဟဒယဝတၳဳ = စိတ္၏မွီရာႏွလံုးအၾကည္ရုပ္။

၆။ဇီဝိတရုပ္ ၁-ပါး
၁။ရုပ္ဇီဝိတိေၿႏၵ = ကံေၾကာင့္ၿဖစ္ေသာရုပ္တို႕ကို အသက္ရွင္ေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္ၿခင္း
သေဘာ(ရုပ္သက္)

၇။အဟာရရုပ္ ၁-ပါး
၁။ကဗဠီကာရ အာဟာရ = စားေသာက္ဖြယ္၌ပါေသာအႏွစ္ အေစး ၾသဇာရုပ္။ေဖာ္ၿပပါ 
ရုပ္ ၁၈-ပါးတို႕ကို ကံ စိတ္ ဥတု အဟာရတို႕ေၾကာင့္ ၿဖစ္ေပၚေသာရုပ္မ်ား
ၿဖစ္၍ နိပၹႏၷ ရုပ္ဟုေခၚသည္။

အနိပၹႏၷရုပ္ ၁၀-ပါး

၁။ပရိေစၦဒရုပ္ ၁-ပါး
၁။ပရိေစၦဒရုပ္ = အာကာသဓာတ္ = ရုပ္ကလာပ္တို႕ကိုပိုင္းၿခားေပးေသာရုပ္။

၂။ဝိညတ္ရုပ္ ၂-ပါး
၁။ကာယဝိညတ္ = မိမိ၏ဆႏၵကို  သူတစ္ပါးတို႕အား သိေစတတ္ေသာ ကိုယ္အမူအရာ။
၂။ဝစီဝိညတ္ = မိမိ၏ဆႏၵကို သူတစ္ပါးတို႕အား သိေစတတ္ေသာ ႏွုတ္အမူအရာ
တို႕ၿဖစ္သည္။

၃။ဝိကာရရုပ္ ၅-ပါး
၁။လဟုတာ = ရုပ္တို႕၏ေပါ့ပါးၿခင္းသေဘာ။
၂။မုဒုတာ = ရုပ္တို႕၏ ႏူးညံ့ၿခင္းသေဘာ။
၃။ကမၼညတာ = ရုပ္တို႕၏ ခံ့က်န္းၿခင္းသေဘာ။
၄-၅။ဝိညတ္ရုပ္ ၂-ပါး တုိ႕ၿဖစ္သည္။

မွတ္ခ်က္=ဝိညတ္ရုပ္ ၂-ပါးမွာ ကာယဝိညတ္ ဝစီဝိညတ္အၿဖစ္ သီးၿခားပါၿပီးၿဖစ္သည္။

၄။လကၡဏာရုပ္ ၄-ပါး
၁။ဥပစယ = ရုပ္တို႕၏ အစၿဖစ္ၿခင္းသေဘာ။
၂။သႏၱတိ = ရုပ္တို႕၏ အစဥ္မၿပတ္ ၿဖစ္ၿခင္းသေဘာ။
၃။ဇရတာ = ရုပ္တို႕၏ ရင့္ေရာ္ၿခင္းသေဘာ။
၄။အနိစၥတာ = ရုပ္တို႕၏ ပ်က္စီးၿခင္း သေဘာတို႕ၿဖစ္ၾကသည္။
ေဖာ္ၿပပါရုပ္ ၁၀-ပါးကို အနိပၹႏၷရုပ္ဟုေခၚသည္။အနိပၹႏၷရုပ္ ၁၈-ပါး၊ အနိပၹႏၷရုပ္ ၁၀-ပါး
ေပါင္းရုပ္ ၂၈-ပါးၿဖစ္သည္။ထိုရုပ္ ၂၈-ပါးတြင္ မဟုဘုတ္ ၄-ပါးမွတပါး က်န္ ၂၄-ပါး
ေသာရုပ္တို႕သည္ မဟာဘုတ္ ၄-ပါးကို မွီ၍သာ ၿဖစ္ေသာေၾကာင့္ အမွီရုပ္(ဥပါဒါရုပ္)
ဟုေခၚသည္။

ရုပ္ နာမ္ သေဘာအဓိပၸါယ္
 
နာမ္၏သေဘာအဓိပၸါယ္
နာမ္မည္ေသာ တရားမ်ားမွာ စိတ္၊ေစတသိက္ႏွင့္ နိဗၺာန္တို႕ၿဖစ္ၾက၏။ထိုတရားမ်ားတြင္
စိတ္ႏွင့္ေစတသိက္တို႕သည္ အာရံုသို႕ညႊတ္တတ္၍ အာရံုကိုယူတတ္သိတတ္ေသာေၾကာင့္
နာမည္ၾက၏။နိဗၺာန္မွာမူ အာရံုၿပဳတတ္ေသာ တရားတို႕ကို မိမိသို႕ ညြတ္ေစတတ္္ေသာေၾကာင့္
နာမ္ မည္၏။

ရုပ္၏သေဘာအဓိပၸါယ္
အေအးအပူစေသာ ဆန္႕က်င္ဘက္အေၾကာင္းတို႕ေၾကာင့္ေၿပာင္းလဲေဖာက္ၿပန္သည့္ သေဘာ
မ်ားကိုရုပ္ဟုေခၚသည္။
ေဖာက္ၿပန္သည္ဆိုရာမွာ ေရွ႕ရုပ္အစဥ္ႏွင့္ မတူေသာေနာက္ရုပ္အစဥ္တစ္မ်ိဳးၿဖစ္ေပး ေၿပာင္းလဲ
သြားၿခင္းၿဖစ္သည္။
ထုိရုပ္မ်ားမွာ ေဖာ္ၿပခဲ့သည့္အတိုင္း ၂၈-ပါးရွိသည္။

ရုပ္ နာမ္ႏွစ္ပါးကို ခႏၶာ ၅-ပါးဖြဲ႕ပံဳ
အစုအပံုကို ခႏၶာဟု ေခၚသည္။ ပစၥည္းမ်ားကုိစုပံုထားသလိုကားမဟုတ္။ၿဖစ္ပီး ၿဖစ္ဆဲ ၿဖစ္လာမည့္
ရုပ္နာမ္မ်ားကို ဉာဏ္ၿဖင့္စုပံုထားၿခငး္ပင္ ၿဖစ္သည္။ရုပ္ႏွင့္ နာမ္တို႕ကိုဉာဏ္ၿဖင့္ စုပံုလွ်င္ အစုအပံု
ခႏၶာ ၅-ပါးၿဖစ္သည္။

ေအာက္ပါအတိုင္း ခႏၶာဖြြဲ႕ရသည္
၁။ရုပ္ ၂၈-ပါးသည္ ရူပကၡႏၶာ မည္၏။
၂။ေဝဒနာေစတသိက္သည္ ေဝဒနာကၡႏၶာ မည္၏။
၃။သညာေစတသိက္သည္ သညာကၡႏၶာ မည္၏။
၄။ေဝဒနာ သညာမွၾကြင္းေသာ ေစတသိက္ ၅၀-သည္ သခၤ ါရကၡႏၶာ မည္၏။
၅။စိတ္ ၈၉-ပါးသည္ ဝိညာဏကၡႏၶာ မည္၏။

အဘိဓမၼာ အဓိပၸါယ္အက်ဥ္း ၿပးီ၏။
ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္၊ အေၿခခံအဆင့္၊ စာ-၂၆၃။